Jevreji po drugi put među Bečejcima

Jevreji nikada nisu bili dominantan narod u Bečeju, ali su u periodu od 1780. godine do polovine 20 veka imali znatan uticaj u društvenom i ekonomskom životu, a ostavili su i dubok trag u istoriji i kulturi.

Međutim, kada su 1949. godine iseljene i poslednje jevrejske porodice, o njima se malo pričalo, pa današnja mladež, gotovo, da ništa i ne zna o ljudima koji se svojevremeno lako i brzo asimilirali s autohtonim stanovništvom. Jer, uz svoj jidiš jezik, učili su i govorili mađarski, nemački i srpski jezik, a bez ikakvog kompleksa su usvajali iz života i kulture ono što je odgovaralo njihovom senzibilitetu i tako stvarali sopstvenu mikrokulturu. Potvrdu toga nalazimo u istorijskim spisima i ostatacima materijalne kulture, poput kuća ili kompletnog, ali vrlo zapuštenog, groblja. Sve je to moglo biti polazna osnova za, ako ništa drugo, ono podsećanje da su tu, oko nas, živeli Jevreji. Ali, nije. Samo su borci na mestu trodnevnog stradanja u Velikoj raciji kraj ušća Velikog bačkog kanala u Tisu januara 1942. godine komemoracijama podsećali na to da je u Bečeju živeo i narod Mojsijeve vere. Na svu sreću, u poslednje dve godine dolazi do „vaskrsnuća“ znanja o Jevrejima i promene odnosa u gradu prema sopstvenoj istoriji. Prvo je, koliko toliko, raskrčeno šiblje na Jevrejskom groblju, potom su postavljene dve spomen ploče na fasadi sadašnjeg zabavišta u Ulici Miloša Crnjanskog 80, koje podsećaju prolaznike da je u toj zgradi od 1886. godine bila Jevrejska škola, a u najbližem komšiluku, od 1883. godine do njenog rušenja 1962. godine, kao pravi arhitektonski biser Bečej je krasila i sinagoga. Povod za ovaj napis je atraktivan projekat Narodne biblioteke Bečej o životu jevrejske zajednice na teritoriji najveće potiske opštine.

-Početkom mrata ove godine oformili smo Klub zavičajaca i dvadesetak članova je počelo istraživačke aktivnosti vezane za život Jevreja u Bečeju i okolnim naseljima. Prve podatke dobili smo u Istorijskom arhivu, potom smo uspostavili saradnju sa Jevrejskom opštinom u Novom Sadu, čiji su čelnici rekli da nam je dostupna njihova kompletna dokumentacija, a obavili smo i razgovore sa vremešnim sugrađanima koji pamte, imaju saznanja ili bilo kakav dokumentacioni materijal o životu Jevreja u našoj sredini. Snimili smo kuće u kojima su Jevreji živeli i uporedićemo njihov izgled nekad i sad, započinje priču o aktivnostima bečejskih „zavičajaca“ direktorka Narodne biblioteke Bečej Izabela Šormaz. Osokoljeni neverovatnim saznanjima o životu, kulturi i običajima Jevreja, kao i postojećom dokumntacijom, rodila se smela ideja o snimanju dokumentarnog filma.

-U fazi smo pisanja scenarija za film, koji će biti predstavljen u tri celine. U prvom delu će se govoriti o doseljavanju Jevreja na ovom prostoru, drugi će približiti njihov suživot sa ostalim nacionalnim zajednicama i snažan uticaj na tadašnje građansko društvo, a treći deo će biti posvećen stradanju u Velikoj raciji 1942. dodine i odlasku poslednjih jevrejskih porodica iz Bečeja 1949. godine. Snimanje je predviđeno tokom oktobra do polovine novembra, zatim sledi montaža i na svečanosti 17. decembra, kada ćemo obeležiti Dan naše ustanove, premijerno ćemo prikazati film, dodaje direktorka bečejske Biblioteke Izabela Šormaz.

Znajući da su Jevreji, između dva svetska rata, bili intelektualna elita bečejskog građanstva, koja je ostavila u nasleđe brojna kulturna dobra, najmanje što je trebalo i treba da se učini za njih je realizacija jednog ovakvog projekta. Jer, to će biti osnova od koje će novi naraštaj moći više da sazna o onima koji su u periodu od oko 170 godina dali puni doprinos razvoju građanskog društva u Bečeju.