Zaštita prava dece bez roditeljskog staranja i Zaštita dece od diskriminacije, zlostavljanja, zanemarivanja, iskorišćavanja i nasilja su tema ovog članka, odnosno to kako su problem videle radne grupe na izradi Lokalnog plana akcije za decu kojim su predviđene aktivnosti za prevazilaženje ovih problema i unapređenje položaja sve dece u našoj opštini.
Zaštita prava dece bez roditeljskog staranja
Prema članu 113. stav 3. Porodičnog zakona, detetom bez roditeljskog staranja smatra se: dete koje nema žive roditelje; dete čiji su roditelji nepoznati ili je nepoznato njihovo boravište; dete čiji su roditelji potpuno lišeni roditeljskog prava odnosno poslovne sposobnosti; dete čiji roditelji još nisu stekli poslovnu sposobnost; dete čiji su roditelji lišeni prava na čuvanje i podizanje odnosno vaspitavanje deteta i dete čiji se roditelji ne staraju o detetu ili se staraju o detetu na neodgovarajući način. Oblici zaštite: starateljstvo, smeštaj u drugu porodicu (hraniteljstvo), smeštaj u ustanovu i usvojenje. Gledajući 2019. godinu, ukupan broj dece na evidenciji u Centru za socijalni rad Bečej koja su pod starateljstvom je 35 dece. Razlog primene mere starateljske zaštite je: kod 3 dece, kao dece umrlih roditelja, kod 3 dece, kao dece roditelja koji neadekvatno vrše roditeljsko pravo, a ostalih 29- toro dece su deca roditelja lišenih roditeljskog prava. Od navedenog broja prema rešenju o starateljstvu vršilac dužnosti staratelja je fizičko lice- srodnik u 14 slučajeva, dok je 21 dete pod neposrednim starateljstvom Organa starateljstva Centra za socijalni rad Bečej. U predhodnom izveštajnom periodu je bilo 68 dece pod starateljskom zaštitom. Smanjeni broj dece pod starateljskom zaštitom je posledica punoletstva, odnosno sticanja poslovne sposobnosti pre punoletstva, usvojenja i rezultata dobijenih u radu sa roditeljima radi jačanja roditeljskih kompetencija. Na smeštaju u ustanovama socijalne zaštite nalazi se 8 dece. Broj usvojene dece sa teritorije Opštine Bečej u 2019. godine je 4 dece, sa tim da je u toku 2019. godine bilo 1 dete u postupku zasnivanja usvojenja, sa donetim zaključkom o opštoj podobnosti deteta za usvajanje. Ne postoje neuspešna međusobna prilagođavanja dece i potencionalnih usvojitelja. Od navedenog broja za jedno dete je primenjen oblik međunarodnog usvojenja. Zanimljiv podatak je da ne postoji ni jedan slučaj usvajanja dece sa smetnjama u razvoju. U budućem periodu bi trebalo razvijati i informisati potencijalne usvojitelje o postupku i značaju usvajanja. U hraniteljskim porodicama se nalazi 83 dece od toga je 10 dece na smeštaju u srodničkoj hraniteljskoj porodici. Ukupan broj hraniteljskih porodica na teritoriji opštine Bečej je 39 porodica od toga je 6 srodničkih porodica.
Zaštita dece od diskriminacije, zlostavljanja, zanemarivanja, iskorišćavanja i nasilja
Svakodnevni životni problemi vezani za zadovoljavanje osnovnih životnih potreba sa kojima se sreće svaki pojedinac i porodica, kao i traumatski životni događaji koji se dešavaju iznenada, dovode do nervoze i nezadovoljstva, narušavanja ljudskih odnosa, a često i do nasilja. Posledice tih narušenih odnosa osećaju svi članovi porodice i društva, a posebno deca kao najosetljivija i najranjivija populacija koja zavisi od pomoći i podrške odraslih. Zlostavljanje i zanemarivanje dece je višestruki problem koji je potrebno posmatrati i rešavati kroz ekološki model koji prepoznaje da se faktori rizika mogu pojaviti na četiri novoa: u pojedincu (i pružaocu nege i detetu), u odnosu u kućnom okruženju u kom dete odrasta, u lokalnoj zajednici i širem društvu. Da bi se rizici na vreme prepoznali i umanjili, kao i da bi se pravovremeno reagovalo u pružanju sigurnosti i zaštite žrtvama bilo kog vida nasilja, neophodna je ne samo dobra volja i posedovanje odgovarajućih-stručnih znanja u radu sa žrtvama, nego i sveobuhvatna saradnja različitih sektora, službi i institucija zajednice. Iako se u cilju razvijanja nenasilnog ponašanja i kod dece i kod odraslih i uspostavljanja nulte tolerancije prema nasilju, sprovode mnoge aktivnosti od strane stručnih lica iz različitih oblasti, evidentno je da je osetljivost opšte populacije na ove probleme i dalje na niskom nivou. Dana 01.06.2017. godine u R Srbiji je stupio na snagu Zakon o sprečavanju nasilja u porodici. Zakon podrazumeva hitno reagovanje nadležnih institucija (Policijske stanice u Bečeju, Osnovnog javnog tužilaštva u Bečeju i CSR Bečej) u situacijama prijave nasilja, u cilju osiguranja bezbednosti žrtvi izricanjem hitnih mera u odnosu na nasilnika. Hitne mere (privremeno udaljenje nasilnika iz kuće i privremena zabrana komuniciranja i prilaženja žrtvi) se izriču u trajanju od 48 sati, a iste mogu biti produžene od strane Osnovnog suda u Bečeju za 30 dana. Hitnom merom se nasilnik udaljava iz porodice i na taj način se odmah zaustavlja nasilje. Uspešna primena Zakona podrazumeva aktivnu i koordiniranu saradnju nadležnih institucija u opštini. Izricanje hitnih mera doprinosi zaustavljanju nasilja, ali ne može da reši druge, podjednako značajne probleme žrtve nasilja (pitanje trajnijeg smeštaja, zaposlenja i dr.). U opštini Bečej ne postoji Prihvatna stanica, Sigurna kuća ili drugi objekti gde bi se žrtva mogla smestiti na duže vreme. CSR Bečej pruža osim psihosocijalne i materijalnu pomoć žrtvama nasilja u porodici u vidu jednokratne novčane pomoći. Žrtve nasilja u porodici su u najvećem broju žene. I dok žive u zajednici, a i nakon prekida bračne ili vanbračne zajednice, preuzimaju najveći deo brige o deci, koja nakon prijave nasilja u porodici i (najčešće) prekida zajednice, ostaju sa majkama. Deca mogu biti i direktne žrtve nasilja, ali su mnogo češće indirektne žrtve nasilja, svedoci raznih oblika nasilja koje egzistira u njihovoj porodici. U postupku zaštite i podrške, cilj je da deca ostanu sa nenasilnim roditeljem (ukoliko taj roditelj ima kapaciteta da brine o deci) u sigurnom i bezbednom okruženju, jer bi izmeštanje te dece u novu, nepoznatu sredinu (ma koliko ona bila stimulativna) za njih bilo dodatna traumatizacija. U 2019. godini u CSR Bečej je registrovano: 28 dece koja su bila direktne žrtve nasilja, dok je 32 dece bilo registrovano kao indirektne žrtve nasilja u porodici i žrtve zanemarivanja od strane roditelja. Nekompetentnost roditelja da prepozna razvojne i druge potrebe svog deteta i da na adekvatan način odgovori na njih, koja može biti uzrokovana različitim faktorima (sniženim intelektualnim i drugim kapacitetima, lošom materijalnom i porodičnom situacijom i sl.), često dovodi do grubog zanemarivanja potreba deteta, pa i ugrožavanja života i zdravlja deteta. U cilju obezbeđivanja normalnih i stimulativnih uslova za rast i razvoj takve dece, neophodno je sprovesti intenzivan rad sa roditeljima u cilju podizanja njihovih roditeljskih kompetencija, a ukoliko se u tome ne uspe, neophodno je decu izmestiti iz primarne i smestiti ih u hraniteljsku porodicu. Organ starateljstva, Centar za socijalni rad, je metodom stručnog rada u socijalnoj zaštiti u nekim slučajevima uspeo radom sa roditeljima i decom da se problemi u porodici prevaziđu, dok su u onim slučajevima gde se nije uspelo, deca izmeštena iz porodice i adekvatno zbrinuta. U toku 2019. godine CSR Bečej je izmestio 11 dece iz primarnih porodica i smestio ih u hraniteljske porodice, a pokrenuo je pred Osnovnim sudom u Bečeju 5 tužbi za lišavanje roditelja roditeljskog prava u potpunosti. Osim dece žrtava porodičnog nasilja, u toku 2019. godine CSR Bečej je od strane PS u Bečeju dobio 18 prijava vršnjačkog nasilja. U izveštajima o realizaciji programa zaštite i planova timova za zaštitu dece od nasilja, zlostavljanja i zanemarivanja koji postoje unutar osnovnih i srednjih škola u opštini Bečej, kao i predškolske ustanove, jasno se uočavaju aktivnosti koje se unutar ustanova sprovode. Ono što je ohrabrujuće je činjenica da se u svim ustanovama veliki naglasak stavlja na preventivne mere (upoznavanje zaposlenih, učenika i roditelja sa regulativom vezanom za ovu oblast, radionice na određene teme (jačanje socijalnih veština, maloletnička delikvencija, digitalno nasilje, adekvatna upotreba IКT), aktivnosti vršnjačkog tima, đačkog parlamenta, forumovanje i debatovanje, obeležavanje Dana tolerancije, jačanje školskog sporta, uređenje prostora u funkciji opšte klime prihvatanja, organizovanje pojačanog dežurstva, video nadzora, gostujuća predavanja (policija, fondacija Jurić), a jedna škola je učestvovala u pojektu “Podsticanje demokratske kulture u školama”, dok je u jednoj sprovedeno interno istraživanje učenika o prisustvu digitalnog nasilja….
U toku 2019. godine u osnovnim školama zabeleženo je 54 slučaja drugog nivoa i 4 slučaja trećeg nivoa vršnjačkog nasilja. U najvećem broju radi se o fizičkom nasilju– 47, a sporadično je registrovano verbalno, socijalno, psihičko i elektronsko. Evidentirana je jedna intervencija zbog zakazane tuče između učenika različitih škola. U tri srednje škole u Bečeju evidentirano je 16 slučajeva drugog nivoa vršnjačkog nasilja– 14 elektronskog i 2 fizičkog, uz jedan slučaj zakazane tuče između učenika rzličitih škola i 1 slučaj fizičkog nasilja trećeg nivoa. Na osnovu prikazanog stanja iz 2019. godine, evidentno je stalno povećanje broja žrtava nasilja i među decom. To može da bude jednim delom i pokazatelj veće svesnosti o potrebi da se nasilje prijavljuje i zaustavi, poverenja u institucije, ali i činjenice da do usvajanja modela rešavanja problema na nenasilan i funkcionalan način, veće tolerancije i osetljivosti na različitost i postizanja nulte tolerancije na frustraciju u našoj sredini treba još puno i dugo da se radi.
Sadržaj je kreiran u okviru projekta „U fokusu: Pravo građana, obaveza vlasti“ koji je sufinansiran iz budžeta opštine Bečej. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
