Izložba „Delovi nošnje“, autora kustosa etnološke zbirke u Gradskom muzeju Bečej Dušana Ivetića biće otvorena u petak 20. decembra od 18 sati.
Iz kataloga „Delovi nošnji“ iz etnološke zbirke Gradskog muzeja Bečej – Dušan Ivetić, autor izložbe
Na prostoru Vojvodine, pa samim tim i Bačke, kroz čitavu njenu istoriju odvijale su se stalne migracije stanovništva raznih naroda i narodnosti koji su sa sobom donosili svoje običaje, navike u kulturi življenja. To je, svakako, imalo uticaja i u načinima odevanja. Glavni nosioci su bili Srbi, Mađari, Nemci, a ne treba zaboraviti ni Turke koji su ovim prostorima vladali oko 150 godina. Kada je reč o Bačkoj, Dušan Popović u jednoj svojoj knjizi napominje zapažanja engleskog lekara dr Brauna, koji je bio lični lekar engleskog kralja i koji je bio na proputovanju za Tursku sedamdesetih godina osamnaestog veka. Prolazeći kroz Budim on napominje kako se ovde susreću novi prizori i nepoznat izgled stvari, strana nošnja, hrana, ponašanje, običaji i jezik. Dalje on kaže da i pre nego što se stigne u Budim, kao da se stupa na novu pozornicu sasvim različitu od ove na zapadu. Tu se rastaje od okovratnika, kose na glavi, narukvica, šešira, rukavica, piva i čovek nailazi na novu nošnju, ponašanje i način života koji se prostire do najudaljenijih krajeva Azije. U to vreme na ovim prostorima u načinu odevanja vladala je prava mešavina među narodima jer tako reći nije postojalo neko tipizirano odelo; svako se odevao na svoj način.
Na prostoru Bačke u to vreme, osim starosedelačkog stanovništva naselili su se i razni drugi narodi koji su sa sobom doneli svoje običaje u svemu pa i u načinu odevanja svoga kraja. Već sledeća (naredna) generacija živeći zajedno sa starosedeocima bila je jedinstvenija u načinu odevanja. Iz toga vremena imamo jako malo podataka o izgledu nošnji osim vojničkih uniformi.
Nosioci tekstilne radinosti bile su isključivo žene stvarajući razne odevne predmete koje su u početku imale isključivo upotrebnu vrednost. Kasnije, sa razvojem ovoga zanata (naročito pojavom šivaće mašine), predmeti dobijaju na raznovrsnosti u likovnom i tehničkom smislu. Tkalo se platno za muško, žensko i posteljno rublje kako kod Srba i Mađara isto tako se tkalo i kod ostalih etničkih grupa. Najčešće vrste platna koje se koristilo jeste: sadi, svilenac i tocka. Ukrašavali su ih najčešće vegetabilnim motivima i geometrijskim oblicima. I kod Srba i kod Mađara jako je bio zastupljen vez u boji. Mađari su naročito ukrašavali bluze, dok je kod Srba sem veza u boji, bilo zastupljeno i ukrašavanje zlatnom žicom, odnosno zlatovezom. Zlatnom žicom, ili zlatnim koncem, Srbi su ukrašavali važne delove i muške i ženske nošnje koji su se izrađivali od somota, svile ili pliša. Naročito su zlatovezom ukrašavali ženske kape koje su pravljene od somota i bile su poznate kao đege.
Za izradu nošnji koristile su se razne vrste tkanina u zavisnosti da li se koristi za rublje ili za odelo. Za rublje se koristilo platno koje je po kvalitetu bilo dosta neujednačeno. Od njega se pravilo i muško i žensko rublje. Najčešće su to bile košulje i gaće, ali se pravilo i razno drugo rublje kao što su marame, peškiri, čaršavi, kecelje, ubrusi i slično. Najčešći materijal koji se koristio za izradu rublja jeste lan i kudelja. ali se koristio i pamuk koji je dopreman iz Turske i bilo ga je više vrsta.
Odeću su izrađivali abadžije i terzije. Abadžije su pravili jeftiniju odeću koju je najviše koristio siromašniji deo stanovništva i izrađivali su ga od domaćeg platna, ili pamučnog ili kudeljnog, dok su terzije odeću izrađivali od finijeg platna koje se uvozilo iz Carigrada, Beča, Mletačke Republike. Terzije su, uglavnom, izrađivali odeću za gradsko stanovništvo.
Krajem 17. i u prvoj polovini 18. veka, u vreme masovnog doseljavanja Srba na prostore Bačke, prilično je bila vidljiva raznovrsnost u načinu odevanja, naročito kod Srba koji su sa sobom doneli veliki uticaj istoka. Tu su se viđale; dimije, papuče, anterije čak i feredže i mnogi drugi delovi nošnji koji su imali veliku orijentalnu crtu. Odeća Srba toga vremena, kraj 17. i prva polovina 18. veka, razlikovala se od mađarske po jednostavnosti. Ovo se posebno odnosi na siromašniji deo srpskog stanovništva. Bogatiji Srbi (Rašani) su se odevali u Pešti i Beču pa čak i u Parizu. U drugoj polovini 18. veka orijentalni uticaj polako se gubi u dodiru sa mađarskom sredinom. Ove promene su najpre zahvatile bogatiji deo stanovništva, a tek kasnije i niže, odnosno, siromašnije slojeve. Odeća je postajala uža i tešnja i sa više ukrasnih detalja. Osim Mađara i Srba, na ovim prostorima su živeli i Nemci, Slovaci i Česi koji su, kao i ostali narodi donosili svoju tradiciju u načinima odevanja.
Prostor koji obuhvata Bečej sa bližom okolinom najviše je nastanjen Srbima i Mađarima pa ćemo na ovoj izložbi i predstaviti delove nošnji koji su vezani za pomenute narode i koji se nalaze u etnološkoj zbirci Gradskog muzeja Bečej. Muška i ženska platnena odeća nosi se i leti i zimi. Кada je u pitanju kroj, osnovni oblik čine sastavljene ravne pole platna koje se zatim nabiraju. Ovako su se izrađivale muške košulje i gaće, kao i ženski delovi nošnji, kao što je oplećak. Žene su nosile vunenu suknju i pregaču, dok su muškarci nosili gunjeve, prsluke i kabanice. Na izložbi će se naći razni delovi izrađivani od domaćeg platna ali će isto tako biti i delova nošnji koji su se izrađivali od platna uvoznog porekla. Na izložbi će se naći košulje, gaće, suknje, pregače, prsluci kako ženski tako i muški. Osim toga tu će se naći i razna pokrivala za glavu kao što su marame i kape. Razne vrste kecelja, jeleka, kombinezona, bluza i mnogih drugih delova odeće koja se nosila na prostorima Bečeja i okoline.
Muškarci su leti nosili košulju od kudeljnog ili pamučnog platna. Šili su ih ručno jer šivaćih mašina još nije bilo. Na donjem delu tela nosili su široke gaće izrađene od beza koje su se vezivale svitnjakom koji se najčešće izrađivao od kudelje. Preko košulje su nosili prsluke koji su se, obično, pravili od čoje. Na glavi su leti nosili slamnate šešire, a zimi šubaru izrađivanu od čoje.
„Na nogama su nosili crvene vunene obojke. Bili su dugački metar i po, a široki 65 centimetara. Obmotaju se oko noge a kraj se stavi u opanak pod petu. Sa strane obojak prikače drvenom iglom ili eksero.” Obojke su nosili i muškarci i žene. Kada se govori o nošnji Srba i Mađara osnovna razlika koja se može primetiti jeste u jednostavnosti. Kod Srba je manje bilo šarenih traka, pantljika, perli i šljokica kao kod Mađara, Nemaca i ostalih naroda koji su naseljavali prostore Bačke. Od obuće su nosili opanke sa kaiševima a za svečane prilike su nosili čizme i cipele. Udate žene su su glavu pokrivale maramom, dok su devojke najčešće išle gologlave.
Projekat „Iz ugla građana“ sufinansira opština Bečej
Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
