Skraćivanjem toka reke Tise u 19. veku odsečeni su delovi ranijeg korita koji su sada zaštićeno prirodno dobro pogodno kako za ljude tako i za biljni i životinjski svet.
Mnogi van Vojvodine koji su nedovoljno upućeni, sve ono što je preko Save i Dunava smatraju za Banat. Dunav razdvaja Srem od Bačke i Banata a Tisa razdvaja Bačku na desnoj obali i Banat na levoj obali. Međutim, to nije baš savim tako – delovi Banata se nalaze na bačkoj strani a delovi Bačke na banatskoj strani.
Za vreme Austrougarske, kada se mnogo gradilo, najbolja drvena građa je dovožena sa Karpata, iz Bukovine. Bili su to splavovi trupaca koji su se spuštali Tisom. U to vreme Tisa, kao spora reka, je imala mnogobrojne meandre koji su usporavali transport. Zato su ondašnje vlasti između 1846. i 1880. godine organizovale regulaciju toka reke Tise presecanjem meandara i skratile joj dužinu za 450 kilometara. Tom prilikom izgrađen je i sistem zaštite od poplava u vidu nasipa, kanala, ustava i crpnih stanica. Odsečeni delovi zemljišta ostali su na levoj ili desnoj strani novog toka reke. Najveće okuke bile su kod Bečeja, Novog Bečeja, Bačkog Gradišta i Čuruga pa kada su presečene ostala su ostrva Medenjača kod Bečeja i Biserno ostrvo kod Bačkog Gradišta i Čuruga.
Tako ove površine, iako se nalaze na bačkoj strani, katastarski pripadaju Banatu jer je to zatečeno stanje iz 19. veka. Na mestima gde je stari tok reke presečen, izgrađene su crpne stanice na parni pogon koje su počele da rade 1901. godine. Višak vode iz ritova i kanala koji se slivao u staru Tisu pumpama je prebacivan u reku. Radile su sve do sredine sedamdesetih godina kada su malo dalje sagrađene nove, električne pumpe. Ovo vredno industrijsko nasleđe iz 19. veka sada nije dovoljno vrednovano i zaštićeno od nadležnih institucija pa je izloženo propadanju.
Stari tok Tise vremenom se savim izmenio. Negde je zasut zemljom, na pojedinim delovima su ostale bare, a negde je staro korito pretvoreno u deponije otpada. Ali ima i lepih primera.
U blizini sela Bačkog Gradišta i Čuruga stari tok reke je sačuvan u gotovo punoj dužini i širini. Presecanjem toka Tise i podizanjem nasipa 1858. godine odvojen je najveći meandar dužine 24,3 kilometra, širine 150-200 metara i dubine od dva do 12 metara. Odlukama opština Bečej, Žabalj i Novi Bečej, na čijim teritorijama se prostire, proglašen je 2008. godine za zaštićeno prirodno dobro pod režimom zaštite trećeg i drugog stepena. Očuvano stanište je utočište velikog broja biljnih vrsta, insekata, riba, vodozemaca, gmizavaca i sisara. Takođe je po međunarodnim standardima proglašeno za područje od velikog značaja za ptice.
Ovaj ambijent je tokom cele godine pogodan za odmor. Pošumljene obale, mnogobrojni voćnjaci i vinogradi, prijatan vazduh, čista i topla voda sa bogatim ribljim fondom privukli su stanovnike Bačkog Gradišta, Bečeja, Vrbasa, Novog Sada, Beograda i mnogih drugih mesta da ovde sagrade vikendice. Kasnije je tačno određena granica zaštićenog prirodnog dobra pa nema nove gradnje i posebno se vodi računa o zaštiti prirodne sredine.
Svako ima dovoljno prostora za svoj mir u kome naročito uživaju pecaroši. Leti je, naravno, gužva znatno veća jer je tu dobro mesto za kupanje. Mnoge vikendice na obali svojih placeva imaju drvene platforme ili splavove koji služe za kupanje i pecanje, a uređena je i javna plaža.
Tu je i Biserno ostrvo, veličine više od 2.000 hektara između starog i sadašnjeg toka reke. Ova površina bila je imanje grofa Gedeona Rohoncija koji je proizvodio najkvalitetnije povrće, voće i grožđe i prodavao širom Evrope. Krajem devetnaestog veka iz Alžira je doneta sorta grožđa muskat krokan od koje se još uvek proizvodi čuveno vino krokan, jedinstveno u ovom delu Evrope. Na imanju, koje je u ono vreme bilo i malo naselje, postoji kaštel porodice Rohonci ali je sada zbog nerešenog imovinskog statusa u ruiniranom stanju.
Naselje Čurug je nastalo na živom toku reke Tise. Da je to oduvek bilo pogodno mesto za život govore mnogobrojni arheološki nalazi iz različitih perioda, počevši od bronzanog doba. U 17. i 18. veku je Čurug bio uključen u šajkaški rečni bataljon, deo Potiske vojne granice prema Banatu. Šajke su bile lake ratne rečne lađe na vesla i jedra. Zato se ovaj kraj zove Šajkaška. Tu su srpski graničari čuvali Habsburšku monarhiju od Turaka koji su držali ceo Banat. Po potrebi, u sastavu carske vojske, ratovali su po celoj Evropi. Regulacijom toka Tise, koja sada teče nekoliko kilometara dalje od naselja, ostala je mrtvaja koja se proteže dužinom od 24 kilometra.
Srećom, ovom zaštićenom delu prirode u selu se posvećuje dobra pažnja. Obala stare Tise je izletište i prostor za odmor. Uređena je lepa plaža a voda je prijatna za kupanje. Postoji kajakaški i veslački klub, održavaju se takmičenje a mnogi vrhunski takmičari ovde dolaze na pripreme jer tu imaju odlične uslove.
Da bi tako bilo i dalje, ceo ovaj rezervat prirode poveren je na staranje posebno formiranoj službi komunalnog preduzeća iz Bečeja. Njihovi čuvari kontrolišu pecaroše, proganjaju ribokradice, poribljavaju autohtonim vrstama riba, izlovljavaju invazione riblje vrste i brinu se o redu i čistoći. U čamcima nekoliko ekipa patrolira vodom i kontroliše stanje.
Preduzeće ima ambiciozne planove u razvoju izletničkog, edukativnog, vinskog turizma što bi bilo značajno za sve tri opštine ali nedostatak novca za sada ometa te namere.
Vojin Reljin
Objavljeno u „Politikinom Magazinu“ 21. avgusta 2016. godine
